Wat is ontspoorde mantelzorg?
De zorg voor een naaste kan zo zwaar worden dat de mantelzorg niet meer in staat is om goede zorg te geven. We spreken dan van 'ontspoorde mantelzorg'; door overbelasting wordt de grens van goede zorg overschreden. Ontspoorde mantelzorg kan zich op twee manieren manifesteren. Belangrijke elementen van zorg worden achterwege gelaten of mantelzorgers vertonen stressgedrag. In het 1e geval wordt goede voeding of medische zorg onthouden, persoonlijke hygiëne schiet tekort, het huis wordt verwaarloosd of de naaste krijgt nauwelijks aandacht. In het andere geval gedraagt de mantelzorger zich anders dan gewoonlijk, is snel geïrriteerd of zelfs agressief (verbaal, lichamelijk, psychisch). Soms is er sprake van financiële benadeling, vrijheidsbeperking of het toedienen van middelen om de naaste rustig te houden. Tenslotte kan de naaste worden beperkt in de sociale contacten en kan post ongevraagd worden gelezen of achtergehouden.
Verhoogd risico
Mantelzorgers die met de naaste een gezamenlijke huishouding voeren, zelf gezondheidsklachten hebben en een te grote hoeveelheid taken op zich hebben genomen, hebben een verhoogd risico om te ontsporen. Maar ook bepaalde persoonlijkheidskenmerken (bijvoorbeeld weinig assertief zijn), mentale problemen en sociaal isolement door het verschralen van sociale contacten kunnen een rol spelen.
Geen kwade bedoelingen
Ontspoorde mantelzorg verschilt in vorm en ernst, een grens is moeilijk te trekken en verschilt per situatie en per persoon. Bovendien kan er sprake zijn van wederzijdse irritatie of agressie bij mantelzorger en naaste. De mantelzorger kan de zorg niet meer aan en de naaste kan gedragsproblemen vertonen. Hoe dan ook, beiden zijn als slachtoffer te beschouwen. Ze leiden beiden onder de situatie die hen overkomen is en waarin ze zich klem gezet voelen. Een belangrijk kenmerk van ontspoorde mantelzorg is dan ook het ontbreken van opzet of kwade bedoelingen.
Adempauze kan verlichting geven
De belangrijkste stressfactor voor ontspoorde mantelzorg is dat de mantelzorger de zorg(en) niet tijdig met anderen kan delen of geen gebruik kan maken van mantelzorgondersteuning, zoals bijvoorbeeld respijtzorg. Het met enige regelmaat nemen van een adempauze kan verlichting geven en ervoor zorgen dat de mantelzorger de zorg op een gezonde manier kan volhouden. Een bekend patroon bij zwaarbelaste mantelzorgers is dat zij er vaak alleen voor staan (spilzorger) en afhoudend zijn in het delen van de zorg met anderen. En zich vervolgens ook uit het sociale leven terugtrekken.
Bij ontspoorde mantelzorg spelen vooral onkunde en onmacht een belangrijke rol. Soms door een gebrek aan de juiste kennis of vaardigheden. Deze mantelzorgers hebben dan onvoldoende kennis van de ziekte of aandoening, van vaardigheden om de zorg goed uit te kunnen voeren en zij weten vaak ook niet waar hulp te vinden is.
Wat kan jij doen?
Om mantelzorgers bij wie ontsporing dreigt te kunnen ondersteunen zijn er diverse mogelijkheden (informatie geven, signaleren en bespreekbaar maken van knelpunten, inschakelen van hulpbronnen). Soms is enige 'drang en dwang' noodzakelijk om de situatie te verbeteren. Sinds 1 juli 2013 is de Wet verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling van kracht. Organisaties en beroepskrachten zijn verplicht om met de meldcode te werken. Deze meldcode beschrijft in 5 stappen wat beroepskrachten moeten doen bij een vermoeden van geweld. In 2019 is de meldcode aangescherpt. De belangrijkste wijziging is dat beroepskrachten verplicht zijn een melding te doen bij Veilig Thuis bij (een vermoeden van) ernstige, acute - of structurele onveiligheid.